İşletim
sistemi,
bilgisayarda çalışan, donanım kaynaklarını yöneten ve çeşitli uygulama
yazılımları için yaygın servisleri sağlayan bir yazılımlar bütünüdür. İşletim
sistemi, uygulama kodları genellikle direkt donanım tarafından yürütülmesine
rağmen, girdi-çıktı, bellek atama gibi donanım fonksiyonları için uygulama
programları ve bilgisayar donanımı arasında aracılık görevi yapar.
İşletim
sistemleri sadece bilgisayar, video oyun konsolları, cep telefonları ve web
sunucularında değil; arabalarda, beyaz eşyalarda hatta kol saatlerinin içinde
bile yüklü olabilir. İşletim sistemleri işlevsellerinin genişliği ile değil,
donanımı belli bir amaç doğrultusunda programlayabilme nitelikleriyle
değerlendirilmelidir.
İşletim
sistemlerine örnek olarak; Microsoft Windows, Mac OS X, Linux, BeOS, Android ve
iOS örnek verilebilir.
Geçmiş
1940'larda
ilk elektronik dijital sistemlerin hiçbir işletim sistemleri yoktu. bu kez
elektronik sistemlerin çok ilkel talimatları genellikle mekanik anahtarları
satır veya fiş kurullarında jumper telleri ile bir anda sisteme bir bit girmiş
olduğunu bugün karşılaştırıldı. Bu, örneğin, delikli kâğıt kartları
verilerinden bordro çeklerin askeri veya kontrollü baskı için balistik tablolar
oluşturulan özel amaçlı sistemler edildi. Programlanabilir genel amaçlı
bilgisayarlar icat edildikten sonra, makine dilleri (ikili rakam 0 ve 1 delikli
kâğıt şerit üzerine dizeleri oluşan) programlama süreci (Stern, 1981)
hızlandırdı o tanıtıldı.
Türleri ve terimler
Gerçek Zamanlı: Gerçek zamanlı işletim sistemi, gerçek zamanlı
uygulamaları çalıştırmayı amaçlayan çok görevli bir işletim sistemidir. Gerçek
zamanlı işletim sistemleri genellikle özel zamanlama algoritmalarında
kullanılır böylece doğanın deterministik bir davranışını elde edebilirsiniz.
Gerçek zamanlı işletim sistemlerinin ana teması olaylara hızlı ve tahmin
edilebilir bir tepki vermesidir. Ayrıca gerçek zamanlı işletim sistemlerinde
olay güdümlü veya zaman paylaşımlı bir tasarım vardır. Öncelikli olarak
görevleri arasında bir olaya dayalı sistem anahtarları, zaman paylaşımlı
işletim sistemlerinin saat kesmelerine dayalı görevlere geçiş yapar.
Gerçek
Zamanlı işletim sistemlerine örnek olarak, QNX gösterilebilir.
Çok kullanıcılı ve Tek Kullanıcılı: Çok kullanıcılı işletim sistemi
birden fazla kullanıcının aynı anda tek bir bilgisayar sistemine erişmesini
sağlar. Bu sistem, zaman paylaşımı yoluyla bir bilgisayara birden çok kullanıcı
erişimi sağladığı için zaman paylaşım sistemli çok kullanıcılı sistemler olarak
sınıflandırılabilir. Çok kullanıcılı bir işletim sistemine karşı tek
kullanıcılı işletim sistemleri, bir seferde tek bir kullanıcı tarafından
kullanılabilir. Bir Windows işletim sisteminde birden fazla hesap için birden
çok gerçek kullanıcı yoktur. Yerine, sadece ağ yöneticisi gerçek kullanıcıdır.
Ama Unix benzeri bir işletim sistemi için, bu iki kullanıcı bir kerede giriş
yaparak OS özelliği ile birçok kullanıcılı işletim sistemi yapmak mümkün.
Çoklu Görev ve Tek Görev: İşletim sistemi aynı anda birden
fazla görevi yerine getirilmesini sağlayan ise bu sistemde tek bir programın
aynı anda çalışmasına izin verildiğinde, sistem, tek bir görevi sistemin
altında gruplandırılır. Bu tür sistemler bir Çoklu-görev işletim sistemi olarak
sınıflandırılır yani çoklu görev, iki tip ön veya kooperatif davranarak
olabilir. Önleyici çoklu-görev, işletim sistemi işlemcide her program için bir
yuva dilim ve zaman ayırıyor. Unix-Solaris gibi işletim sistemleri ve Linux
desteği gibi önleyici çoklu-görev. Çoklu-görev, kooperatif tanımlanmış bir
şekilde, diğer işlemler için zaman tanımak amacıyla, her işleme dayanarak elde
edilir. Windows 95 kooperatif çoklu görev desteği için örnek gösterilebilir.
Dağıtılmış: Bir dağıtık işletim sistemi bağımsız bir bilgisayar
grubunu yönetir ve onları tek bir bilgisayarda görünmesini sağlar. Bu bağlı
olabilir ve birbirleriyle iletişim ağına bağlı bilgisayarların gelişimine
dağıtık bilgisayar yol açmıştır. Dağıtık hesaplama birden fazla makine üzerinde
yapılmaktadır. İşbirliğiyle bir grup çalışması içinde bilgisayarlar
yaptığınızda, bir dağıtık sistem yaparsınız.
Gömülü: Gömülü işletim sistemlerinde gömülü bilgisayar
sistemlerinde kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Daha az özerkliğe sahip PDA'lar
gibi küçük makinelerde çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bu sistemlerin
kaynakları sınırlı sayıda faaliyet gösterir. Bu sistemlerin tasarımı son derece
verimlidir ve bu sistemlerde çok kompakt vardır. Windows CE ve Minix 3 gömülü
işletim sistemlerinin bazı örneklerdir.
Bir işletim
sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileşenlerden oluşur:
kullanıcı arayüzü (bu bir grafik kullanıcı arayüzü ve/ya da komut satırı
yorumlayıcısı ["kabuk" da denir] olabilir), alt düzey sistem işlevleri
ve bir çekirdek. Çekirdek, işletim sisteminin kalbidir. Adından da
anlaşılabileceği gibi, "kabuk", çekirdeğin çevresini sararken,
donanımla iletişim kurmak da çekirdeğin işidir.
Kimi işletim
sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrı bileşenlerken, kimilerinde bu
ayrım yalnızca kavramsaldır.
Çekirdek
tasarımları, yekpare (monolithic) çekirdekler, mikro-çekirdekler ve
ekzo-çekirdekler olarak üç ana gruba ayrılabilir. UNIX ve Windows +Ms dos gibi
geleneksel ticari sistemler ve Linux gibi daha yeni yaklaşımlar monolitik
çekirdek kullanırken, QNX, BeOS, Windows NT gibi yeni
sistemlerin çoğu mikroçekirdek yaklaşımını kullanır. Araştırma amacıyla
geliştirilen işletim sistemlerinin çoğu da mikro-çekirdek kullanırlar.
Ekzo-çekirdekler ise henüz araştırma aşamasındadır.
İşletim Sistemi Çeşitleri
Amiga
1994 yılında commodore international iflas ettikden
sonra Amiga kişisel bilgisayarlarının tüm hakları amiga inc'e kalmıştır ve
Amiga işletim sistemini tekrar geliştirilebilmesi için 2006 yılında PowerPC
üzerinde uzmanlaşmış yazılım şirketi Hyperion Entertainment lisans vermiştir
bir süre sonra da tüm hakları bu şirkete kalmıştır. AmigaOS 4 ExecSG (Second
Generation) çekirdeği üzerine kurulmuştur. AmigaOS, kurulduğu donanımdan
maksimum performansı alan ve mükemmel bir çokgörevlilik (multitasking)
özelliğine sahip olan, çok esnek bir işletim sistemidir. Commodore
İnternational yazdığı AmigaOS 3.1'işletim sisteminin kaynak kodlarından devam
edilerek günümüzde 4.1 update 5 sürümüne kadar yükselmiştir çok yakında
hyperion entertainment yeni ve en güçlü amiga donanımı olan Amigaone X1000 ile
AmigaOS 4.2 'yi piyasaya sürerek Amigacılara gelecek vaat etmektedir.
Chromium,
Linux çekirdeği esas alınarak Google tarafından tasarlanmış olan bir işletim
sistemidir. Chromium zamanının büyük bir kısmını bilgisayar başında geçiren
kullanıcıları hedef almaktadır. Teknik olarak sadece başka uygulama kullanmayan
bir tarayıcıdır. Kelime işlemek, videolara, fotoğraflara bakmak gibi görevleri
yerine getirmek için tarayıcıda kullanılan internet uygulamalarına
güvenmektedir.
GNU/Linux,
UNIX benzeri bir işletim sistemidir ve bilgisayarlardan kol saatlerine çok çeşitli
alanlarda kullanılmaktadır. GNU/Linux, Unix’e benzeyen ancak tamamen orijinal
kod ile ücretsiz ve açık bir işletim sistemi yaratmaya çalışan bir programcı
kitlesi işbirliğidir. 1983 yılında Richard Stallman tarafından başlatılan GNU
projesi ile 1991 yılında Linus Torvalds tarafından başlatılan çekirdek
tasarımının birleşimidir. Bu nedenle Linux çekirdeği ve GNU yazılım
koleksiyonunun kullanıldığı bu işletim sistemine GNU/Linux denir. Bugün
dünyanın dört bir yanına yayılmıştır ve sürekli olarak gelişim içerisindedir.
GNU/Linux
açık kaynak koduna sahip ve özgür (free software) bir işletim sistemidir. Bu
sistemde bir hata tespit edilirse dünyanın herhangi bir yerindeki bir programcı
çok kısa sürede bu sorunu çözebilir. GNU/Linux işletim sisteminde pek çok karmaşık
programı bir arada açsanız bile bilgisayarınız sorunsuz bir şekilde çalışmaya
devam eder. İnternet'ten kurulumu ücretsiz indirebilir ve talimatları takip
ederek bilgisayarınıza kurabilirsiniz. Sürücüler çekirdek içine gömülü olduğu
için tek tek kurmak zorunda kalmazsınız. Ancak bir sorun ile karşılaşır ve ya
kapalı kaynak sürücüleri kullanmak isterseniz geliştiricilerin yazdığı
yazılımları kullanabilirsiniz.
Tüm bunlara
rağmen, tahmini hesaplar GNU/Linux'un %1,1 oranlarında kişisel
bilgisayarlarda kullanıldığını gösterse de; sunucular ve gömülü sistemler
tarafından yaygın olarak benimsenmiştir. GNU/Linux birçok alanda Unix'in yerini
almaktadır ve dünyada en güçlü 10 süper bilgisayarda kullanılmaktadır. Ubuntu,
Android, Debian, Arch Linux GNU/Linux dağıtımlarına örnek verilebilir.
Eskiden son
kullanıcı tarafında pek fazla etkili olamayan ve tercih edilmeyen GNU/Linux,
son yıllarda Ubuntu, Linux Mint, Pardus gibi
dağıtımlarla son kullanıcıya da hitap etmeye başlamıştır. Özellikle Ubuntu
sayesinde çok fazla insan GNU/Linux'u tercih etmeye başlamıştır. Bunda
Ubuntu'nun görselliğe önem veren politikaları, diğer işletim sistemlerinde çok
zorlanarak yapılabilecek masaüstü şovlarının (Compiz Fusion)
son kullanıcıyı etkilemesi de önemli rol oynamıştır.
Mac OS X
Mac OS X,
Apple şirketi tarafından geliştirilen, pazarlanan ve satılan kısmi özel,
grafiksel bir işletim sistemidir. Yine Apple'ın 1984 yılında oluşturduğu ilk
işletim sistemi olan Mac OS' in son sürümüdür. Fakat Mac OS 8 ve 9 sürümlerinin
aksine, Mac OS X, NeXT şirketi tarafından geliştirilmiş bir teknoloji üzerine
kurulmuş UNIX tabanlı bir işletim sistemidir.
İşletim
sistemi ilk kez 2001 yılının Mart ayında aşağıdaki bir masaüstü odaklı
versiyonu (Mac OS X v10.0) ile, Mac OS X Server 1.0 olarak 1999 yılında
piyasaya sürüldü. O zamandan beri, altı farklı "müşteri" ve Mac OS
X'in "server " sürümleri serbest bırakıldı, en son Mac OS X 10.6
sürümü 28 Ağustos 2009 tarihinde kullanıma sunuldu.
Sunucu
sürümü, Mac OS X Server mimari masaüstü muadili ile aynıdır ama genellikle
Macintosh sunucu donanımı Apple'ın hattı üzerinde çalışır. Mac OS X Server
çalışma grubu yönetimi ve anahtar ağ hizmetlerine erişim sağlayan
basitleştirilmiş yönetim yazılım araçları içerir. Bir posta aktarım aracısı,
LDAP sunucusu, bir alan adı sunucusu ve diğerleri dâhildir.
Microsoft
firması tarafından geliştirilmiş eski bir işletim sistemidir. Windows
üretildikten sonra unutulmuş ve şu anda sadece format atarken ya da dosya
kurtarırken kullanılmaktadır. İngilizce karşılığı: disk yönetim sistemi olarak
çevirilebilir. Üretim amacı bu olmasına rağmen daha sonradan DOS ortamında
çalışan birçok uygulama ve oyun üretilmiştir.
Ken
Thompson, Dennis Ritchie ve Douglas McIlroy, Unix işletim sistemini kurmak için
Bell labratuvarlarında C programlama dilini dizayn edip geliştirmiştir. Bell
laboratuvarlarındaki programcılar, modern dağıtılmış çevreler için düzenlenmiş
Plan 9 ve Inferno'yu geliştirmeye devam ettiler. Plan 9 başlangıcında ağ
işletim sistemi olarak dizayn edildi buna karşın Unix, bu özellikleri dizayna
sonradan dahil etmiştir. Şu anda Lucent kamu lisansı altında piyasaya
sunulmaktadır. Inferno Vita Nuova Holdings'e satıldı ve GPL/MIT lisansı altında
piyasaya sunulmaktadır.
Pardus İşletim Sistemi
TÜBİTAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü bünyesinde yürütülen bir
Linux dağıtımı projesidir. Açık kaynak kodlu ve GPL (Genel Kamu Lisansı)ile
dağıtılan bir özgür yazılım ürünüdür. Pardus, bilişim okur-yazarlığına sahip
bilgisayar kullanıcılarının temel masaüstü ihtiyaçlarını karşılayan, mevcut
Linux dağıtımlarının üstün taraflarını kavram, mimari ya da kod olarak kullanan
bir ulusal dağıtımdır.
Windows İşletim Sistemi
Microsoft
Windows, kişisel bilgisayarlarda en çok kullanılan özel işletim sistemlerinden
biridir. Son zamanlarda, Windows'un en çok kullanılan versiyonu Windows XP'dir.
Windows XP 25 Ekim 2001 tarihinde yayınlanmıştır. Yeni versiyonlar ise: kişisel
bilgisayarlar için Windows 10, sunucular için ise Windows Server 2016'dir.
Microsoft
Windows, 1981 yılında eski MS-DOS işletim sistemi üzerine IBM PC eklentisi
yapılarak piyasaya sürülmüştür. İlk olarak 1985 yılında yayımlanan Windows,
kişisel bilgisayarların iş dünyasına hakim olmuştur. Windows XP ile başlayarak
tüm modern versiyonları Windows NT çekirdeği üzerine kurulmuştur.
Bileşenler
Bir işletim
sisteminin bileşenleri hep birlikte bir bilgisayarın çalışmasını sağlamak üzere
bir düzen içinde çalışırlar. Mali veritabanlarından film editörlerine kadar
bütün yazılımlar, ister fare ya da klavye kadar basit olsun, ister internet
bağlantısı kadar karmaşık olsun, herhangi bir donanımı kullanmak için işletim
sistemine ihtiyaç duyar.
Gerçek Zamanlı İşletim Sistemi
Gerçek zamanlı işletim sistemi (RTOS) gerçek zamanlı uygulama isteklerine
hizmet vermek amacıyla kullanılan işletim sistemidir.
0 yorum:
Yorum Gönder